ΠΡΑΞΙΣ Δικηγορική

Παντελεήμων Ρεντούλης

Η εξέλιξη του γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου και η αλληλεπίδρασή του με το ελληνικό

Δημοσιευμένο στη ΔΙΚΗ 2006 σ. 443-465

1. Η ιστορική εξέλιξη του γαλλικού συστήματος απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης

1.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις[1]

1. Το ισχύον γαλλικό σύστημα απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης αναπτύχθηκε και σμιλεύτηκε αργά και σταθερά για μια περίοδο χιλίων διακοσίων ετών περίπου μέχρι να λάβει τη σημερινή του μορφή[2], η οποία περιλαμβάνει μέχρι και σήμερα πολλά στοιχεία προερχόμενα εκ της γαλλικής νομικής παραδόσεως[3]. Με ένθερμο πρωτοστάτη την ίδια τη γαλλική κοινωνία και καταλυτικό οδηγό τις ανάγκες της, η ιστορική εξέλιξη και διάπλαση του εν γένει γαλλικού συστήματος απονομής της δικαιοσύνης και συνακόλουθα της τηρητέας διαδικασίας ενώπιον των γαλλικών πολιτικών δικαιοδοτικών οργάνων (οργανισμού δικαστηρίων και αστικού δικονομικού δικαίου εν στενή εννοία[4]) περιλαμβάνει και διαιρείται χρονικά στις ακόλουθες πέντε [5] βασικές ιστορικές περιόδους, που, όπως καθίσταται εμφανές απλώς και μόνο από την ανάγνωση των τίτλων τους, συνδέονται στενότατα με κομβικές αναδιαρθρώσεις της ίδιας της δομής της γαλλικής κοινωνικής οργανώσεως, ήτοι: i) Η απονομή της δικαιοσύνης στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της μοναρχίας[5], ii) Το έργο της γαλλικής επαναστάσεως – Τα θεμέλια της σύγχρονης γαλλικής πολιτικής δικαιοσύνης[6], iii) Η περίοδος της Υπατείας και της Πρώτης Αυτοκρατορίας - Οι μεταρρυθμίσεις του Ναπολέοντα[7], iv) Από τον Ναπολέοντα στη μεγάλη συνταγματική μεταρρύθμιση του οργανισμού των δικαστηρίων το έτος 1958 και στη θέση σε ισχύ του νέου γαλλικού Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας το έτος 1976[8] και v) Οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις του γαλλικού συστήματος απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης μετά το έτος 1976.[9]

1.2. Η απονομή της δικαιοσύνης στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της μοναρχίας

2. Μετά την παρακμή του κοινωνικού – οικονομικού συστήματος της φεουδαρχίας (féodalité), κατά το οποίο η δικαιοδοτική λειτουργία, ως μη διακριτό ακόμη μέρος της κρατικής εξουσίας, ασκούταν σε κάθε επαρχία από τους γαιοκτήμονες και τον κλήρο, και την εγκαθίδρυση της μοναρχίας (monarchie), αρχίζει να κάνει σταδιακά την εμφάνισή της στη Γαλλία η λεγόμενη βασιλική δικαιοσύνη (justice royale)[10]· οι βασιλείς της Γαλλίας παίρνουν σταδιακά στα χέρια τους τη δικαιοδοτική λειτουργία και αρχίζουν να απονέμουν δικαιοσύνη ελέω θεού, αφού στο εξής διαδίδεται τεχνηέντως και επικρατεί ευρέως η φαραωνική άποψη ότι ο βασιλεύς παραλαμβάνει την πνευματική και κοσμική εξουσία απευθείας από τον Θεό, κατά τρόπον ώστε η θεϊκής προελεύσεως δικαιοσύνη να φθάνει επί της γης απορρέουσα από τον εκάστοτε βασιλέα της Γαλλίας, αντίληψη που συμβολίζεται, άλλωστε, ανάγλυφα και στο τελετουργικό των βασιλικών στέψεων κατά την παράδοση στον βασιλέα εκ μέρους του αρχιεπισκόπου της Reims ΄΄της χειρός της δικαιοσύνης΄΄ (΄΄la main de justice΄΄), ως συμβόλου ευθυκρισίας, και της ΄΄σπάθης΄΄ (΄΄l’épée΄΄), ως συμβόλου της ρομφαίας της δικαιοσύνης.[11]

3. Όπως γίνεται αντιληπτό, η άσκηση της δικαιοδοτικής λειτουργίας, η οποία ακόμη εξακολουθεί και υπό το μοναρχικό – παλαιό καθεστώς (Ancien Régime) να μην διακρίνεται από τη νομοθετική και την εκτελεστική και να μην είναι χωρισμένη σε δικαιοδοσίες, δεν αποτελεί μια συνηθισμένη ενασχόληση ίσης σπουδαιότητας με τις άλλες αρμοδιότητες του βασιλέα, δεδομένου ότι η ορθή και κατάλληλη για όλους απονομή δικαιοσύνης θεωρείται ως ένα εκ των πρωταρχικών καθηκόντων του. Ενδεικτικό της σπουδαιότητας αυτής είναι και το γεγονός ότι μέχρι το δέκατο τρίτο [13ο] αιώνα ο βασιλεύς εκδικάζει ο ίδιος προσωπικά τις όποιες υποθέσεις άγονται ενώπιόν του, συνεπικουρούμενος συνήθως από συμβούλους, ενώ αργότερα, όταν πλέον η δικαιοδοτική λειτουργία έχει εισέλθει εξασφαλισμένα στο παλάτι, οι βασιλείς αρχίζουν σταδιακά να παραχωρούν μέσω εξουσιοδοτήσεως την άσκησή της σε τρίτα πρόσωπα ειδικώς διορισμένα προς τούτο[12], παρακρατώντας εντούτοις το δικαίωμα εποπτείας των δικαστικών υποθέσεων και διατηρώντας την εξουσία να κρίνουν οι ίδιοι προσωπικά κάποια υπόθεση που έχει ήδη κριθεί[13] ή να την θέσουν στην κρίση άλλης δικαιοδοσίας. Δημιουργείται, έτσι, με τον καιρό μια Βασιλική Αυλή (Cour Royale[14]) με δικαιοδοτική αρμοδιότητα και λειτουργία και με την ειδικότερη ονομασία Βασιλικό Παρλαμέντο (le Parlement Royal ή curia regis in parliamento), η οποία με τον καιρό εξελίσσεται σε έναν τεράστιο ιεραρχικό σχηματισμό στην κορυφή του οποίου προβάλλουν με τη μορφή των παρλαμέντων (parlements) τα ΄΄ανώτερα δικαστήρια΄΄ (΄΄cours souveraines΄΄) που σχηματίζονται σε κάθε επαρχία[15] και επανδρώνονται από συμβούλους της Βασιλικής Αυλής[16].

4. Παρά, όμως, την κατά τα ανωτέρω θέσπιση και τη σταδιακή εγκαθίδρυση της ΄΄βασιλικής δικαιοσύνης΄΄, ο τρόπος της ασκήσεως της δικαιοδοτικής λειτουργίας από τον βασιλέα απέχει πόρρω από το να είναι εν τοις πράγμασι κεντρομόλος και ως εκ τούτου οι συγκυρίες της εποχής δεν ευνοούν την ενοποίηση και την εκλογίκευση της γενικότερης δικαστηριακής οργανώσεως, αφού εξακολουθεί να υπάρχει και να λειτουργεί παράλληλα μια ολόκληρη σειρά δικαιοδοτικών οργάνων που συστάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων[17], γεγονός που οδηγεί συχνά στην αναπόφευκτη πρόκληση συγκρούσεως αρμοδιοτήτων και σε ακόμη περισσότερο αργή και αβέβαιης νομικής ορθότητας απονομή της δικαιοσύνης[18]. Κατά την ίδια εποχή, εξάλλου, αποκρυσταλλώνονται και τα λεγόμενα ΄΄προνόμια δικαιοδοσίας΄΄ (΄΄les privilèges de juridiction΄΄) που ενθαρρύνουν τη δημιουργία ανισοτήτων και ανεπιεικειών, αφού πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο, με βάση τον τριμερή διαχωρισμό της γαλλικής κοινωνίας εκείνη την εποχή σε ευγενείς (noblesse), κλήρο (clergé) και στη λεγόμενη τρίτη μη προνομιούχο τρίτη τάξη (tiers état) και με μοναδικό κριτήριο την κοινωνική τάξη του αιτούντος (plaideur), καθορίζει το αρμόδιο για την κρίση του αιτήματός του δικαιοδοτικό όργανο, που συνήθως συγκροτείται από πρόσωπα της τάξεώς του και συνεπώς γεννά εκ μόνης της συνθέσεώς του «υπόνοιες» μεροληψίας.

5. Όλη η ανωτέρω, πρωτόγονη σε σύγκριση με τα σημερινά δικονομικά δεδομένα, κατάσταση, επιδεινώνεται με το πέρασμα του χρόνου αφενός από τον τρόπο αμοιβής των δικαστών, οι οποίοι πληρώνονται απευθείας από τους αιτούντες αρχικά με αρτύματα (épices) και έπειτα με νομίσματα (argent), και αφετέρου από τον τρόπο διορισμού τους με το σύστημα των υπουργημάτων (le système d’offices), κατά το οποίο οι δικαστές αγοράζουν από το κράτος τη δικαστική τους θέση και τη μεταχειρίζονται πλέον ως περιουσιακό τους αγαθό (vénalité de charges de magistrats), μεταπωλώντας την ή κληροδοτώντας την, εξασφαλίζοντας έτσι το ισόβιο της λειτουργίας τους[19]. Από τα ανωτέρω καθίσταται προφανές ότι εκ των πραγμάτων μόνο οι εύρωστοι οικονομικά υπήκοοι, ήτοι οι ευγενείς (noblesse) και η ανώτερη αστική τάξη (grande bourgeoisie), μπορούν να έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη είτε από την πλευρά των ενεργητικώς δικαζομένων (αιτούντων) είτε από την πλευρά των δικαζόντων.[20]

6. Η ως άνω περίπλοκη κατάσταση του γαλλικού οργανισμού των δικαστηρίων έχει, δυστυχώς, το ανάλογο αντίκρισμα της και στο ισχύον κατά την ανωτέρω χρονική περίοδο αστικό δικονομικό δίκαιο. Η επιρροή και εφαρμογή του ρομανικού και του κανονικού δικαίου, καθώς και των Βασιλικών Διαταγμάτων (Ordonnances Royales), ως ενοποιητικών παραγόντων, δεν φέρνουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αφού οι ισχύοντες κανόνες δικαίου εξακολουθούν να είναι στην πλειοψηφία τους εθιμικού και συντεχνιακού χαρακτήρα ανά περιοχή και ανά επαγγελματικό κλάδο, με αποτέλεσμα το ισχύον τότε γαλλικό δίκαιο να εμφανίζεται διασπασμένο τόσο υλικά όσο και τοπικά[21]· γενικώς θα μπορούσε να ειπωθεί ότι στο βορρά επικρατεί το εθιμικό και στο νότο το ρομανικό δίκαιο. Ειδικά όσον αφορά το γαλλικό αστικό δικονομικό δίκαιο κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, οι πηγές του εμφανίζονται πολλαπλές[22]. Κατά μεγάλο μέρος έχει επηρεαστεί από την κανονική δικονομία, η οποία αποτελεί εξέλιξη της δικονομίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά περιέχει πολλά στοιχεία και από τη φεουδαλική δικονομία και από τις συνήθειες που τηρούνταν σε εθνικό επίπεδο ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων, οι οποίες περιελήφθησαν σε διατάξεις μερικών βασιλικών διαταγμάτων (ordonnances royales) και μέσω αυτών και στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας του έτους 1806.[23]

7. Η αποσπασματική κατανομή των κανόνων του αστικού δικονομικού δικαίου ανάλογα με την τοπική και κοινωνική διαστρωμάτωση, επιχειρείται να εξαλειφθεί για πρώτη φορά με το Βασιλικό Διάταγμα (Ordonnance de Lamoignon[24] sur la procédure) του έτους 1667[25], το οποίο συγκεντρώνει τους διάσπαρτους αστικούς δικονομικούς κανόνες σε ενιαίο κείμενο. Το Διάταγμα αυτό, γνωστό και ως Code Louis ή Code Royal, επηρεάζεται από τη φράγκικη και φεουδαρχική δικονομία, αλλά και από το κανονικό δίκαιο, το οποίο με τη σειρά του είναι επηρεασμένο από το ρωμαϊκό, και επιχειρεί να οργανώσει και να ενοποιήσει στο μέτρο του δυνατού τη διαδικασία ενώπιον των γαλλικών πολιτικών δικαιοδοτικών οργάνων, αξιοποιώντας τα περιορισμένα μέσα της εποχής εκείνης[26]. Η ρύθμιση, όμως, που εισάγει με τα 502 άρθρα του είναι δύσκαμπτη και εν πολλοίς δυσκίνητη, αφού χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη τυπολατρία, αδικαιολόγητη διαφοροποίηση διαδικασιών και την υιοθέτηση ακραιφνούς συζητητικού συστήματος, ώστε να υποστηρίζεται βασίμως ότι το πιο θετικό του σημείο δεν βρίσκεται στο κανονιστικό του περιεχόμενο, το οποίο, παρ’ όλ’ αυτά ενσωματώνεται μετέπειτα στο ναπολεόντειο Κώδικα του έτους 1806[27] και μέσω αυτού αποτελεί σήμερα το ιστορικό θεμέλιο του εν ισχύϊ γαλλικού Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, αλλά στο πραγματικό γεγονός της έστω στοιχειώδους συγκεντρώσεως των κανόνων του γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου σε ενιαίο νομοθέτημα[28] και της συνακόλουθης κατ’ αυτόν τρόπο οριστικής αυτονομήσεως του δικονομικού δικαίου έναντι του ουσιαστικού.[29]

8. Η πρώτη σοβαρή επέμβαση βελτιώσεως της ανωτέρω ζοφερής εικόνας προς το απλούστερο και το δικαιότερο γίνεται κυρίως στο επίπεδο του οργανισμού των δικαστηρίων λίγα χρόνια πριν από τη γαλλική επανάσταση, εν είδει νομοθετικής αναλαμπής του βασιλικού καθεστώτος λίγο πριν από το τέλος του, επί βασιλείας του Λουδοβίκου του 15ου και υπό την επιρροή των ιδεών του Διαφωτισμού, όταν επιχειρείται [30] η αναδιοργάνωση των δικαιοδοτικών οργάνων, ιδιαίτερα στην περιφέρεια του Παρισιού, με την αποστέρηση της δυνατότητας των δικαστών να παρεμβαίνουν στην πολιτική ζωή. Με τη μεταρρύθμιση αυτή οι δικαστές διορίζονται από το βασιλέα ισοβίως, η δικαιοσύνη απονέμεται δωρεάν και πιο αντικειμενικά και τα νέα δικαιοδοτικά όργανα έχουν πιο καθορισμένες αρμοδιότητες, κατάσταση που, αν και σαφώς βελτιωμένη σε σύγκριση με την προηγούμενη, δεν διαρκεί για πολύ· μόλις αναλαμβάνει την εξουσία ο Λουδοβίκος ο 16ος, επαναφέρει στο ακέραιο το παλαιό καθεστώς με ό,τι θλιβερό σέρνει αυτό μαζί του, αφήνοντας έτσι στους επαναστάτες του 1789 το αιματηρό, όπως εξελίχθηκε, έργο της οριστικής αποκοπής της απονομής της δικαιοσύνης από τον ομφάλιο λώρο του μοναρχικού και θρησκευτικού κατεστημένου.

1.3. Το έργο της γαλλικής επαναστάσεως – Τα θεμέλια της σύγχρονης γαλλικής πολιτικής δικαιοσύνης[31]

9. Μετά την επιτυχία της γαλλικής επαναστάσεως το έτος 1789 και το de facto παραγκωνισμό του βασιλέα, στις άμεσες προτεραιότητες των μελών της Εθνικής Συντακτικής Συνελεύσεως (Assemblée Nationale Constituante)[32] περιλαμβάνεται επιτακτικά και η αναδιοργάνωση του δικαιοδοτικού συστήματος με κυριότερο άξονα την αποφυγή των θλιβερών παραδειγμάτων της ΄΄βασιλικής δικαιοσύνης΄΄[33]. Τα επαναστατικά μέλη της Συντακτικής Συνελεύσεως, έχοντας ζυμώσει τη ζωή τους με τις ιδέες του Διαφωτισμού, διαγράφουν ολοκληρωτικά το παρελθόν και επιτίθενται τόσο στην πολύπλοκη και μεροληπτική βασιλική οργάνωση των δικαιοδοτικών οργάνων όσο και στο καθεστώς διορισμού και αμοιβής των δικαστών[34], ενώ στις 20–26 Αυγούστου του έτους 1789 συντάσσουν την περίφημη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (Déclaration de Droits de l’Homme et du Citoyen) και οικοδομούν τις βασικές αρχές που θα διέπουν στο εξής τη Δικαιοσύνη των Πολιτών (la justice des citoyens) που αντικαθιστά πανηγυρικά τη δικαιοσύνη του βασιλέα (la justice du roi), μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται ενδεικτικά, το τέλος των βασανιστηρίων, το τεκμήριο αθωότητας (la présomption d’innocence), ο δημόσιος χαρακτήρας των συνεδριάσεων και οι κατ’ αντιμωλίαν συζητήσεις των υποθέσεων (les débats contradictoires) ώστε καθένας να έχει τη δυνατότητα να εκθέσει ελεύθερα τις απόψεις του.[35]

10. Όλες οι ανωτέρω αρχές δεν μένουν βέβαια στο στάδιο των διακηρύξεων, αφού η εφαρμογή τους έχει ήδη προετοιμαστεί με το νόμο της 4ης Αυγούστου του έτους 1789, ο οποίος καταργεί τα φεουδαλικά δικαιοδοτικά όργανα, τα ΄΄προνόμια δικαιοδοσίας΄΄, και τα παρλαμέντα, τα οποία, όπως προαναφέρθηκε, αποτελούσαν εμπόδιο στη γενικότερη νομοθετική μεταρρύθμιση, και η περαιτέρω εξειδίκευσή τους δεν αργεί να ενσαρκωθεί νομοθετικά με το θεμελιώδη νόμο της 16ης-24ης Αυγούστου του έτους 1790 περί οργανισμού των δικαστηρίων, ο οποίος έθεσε τις βασικές αρχές με τις οποίες λειτουργεί ακόμη μέχρι και σήμερα το σύστημα της γαλλικής δικαιοσύνης, μεταξύ των οποίων προεξάρχουν η διάκριση της ενιαίας κρατικής εξουσίας στη δικαιοδοτική, τη νομοθετική και την εκτελεστική λειτουργία[36], ο διαχωρισμός της πολιτικής και ποινικής δικαιοδοσίας από τη διοικητική, η θέσπιση νέων αρχών στο ποινικό δίκαιο και στην ποινική δικονομία, η αρχή της ισότητας ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων[37], η δωρεάν απονομή της δικαιοσύνης, το δικαίωμα της εφέσεως, η παρουσία λαϊκού δικαστή στις ποινικές δίκες, η επαγγελματοποίηση και η εκλογή των δικαστών, καθώς και η ιδέα της συμπτώσεως των περιφερειών των δικαιοδοτικών οργάνων και συνακόλουθα της τοπικής τους αρμοδιότητας με τις διοικητικές υποδιαιρέσεις του κράτους.

11. Όσον αφορά ειδικότερα την απονομή της πολιτικής δικαιοσύνης[38], οι νέες ρυθμίσεις που εισάγονται με τον ως άνω νόμο του έτους 1790 είναι κυριολεκτικά και μεταφορικά επαναστατικές. Το βασικό μέλημα των μελών της Συντακτικής Επιτροπής είναι να κληροδοτήσουν στη Γαλλία ένα απλό, δίκαιο και μοναδικό δικαιοδοτικό σύστημα με σύντομη ιεραρχία, πράγμα που το καταφέρνουν σε μεγάλο ποσοστό καινοτομώντας με την εισαγωγή θεσμών που σήμερα αποτελούν τα θεμέλια όχι μόνο του γαλλικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης αλλά και πολλών άλλων ευρωπαϊκών δικονομικών δικαίων, μεταξύ των οποίων είναι αναμφισβήτητα και το ελληνικό. Ειδικότερα, καθιερώνεται η ανεξαρτησία των δικαιοδοτικής έναντι της νομοθετικής και της εκτελεστικής λειτουργίας και εισάγεται νέο εκλογικό σύστημα επιλογής των δικαστών, ενώ προς εξασφάλιση του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας και των συμφερόντων των πολιτών καθιερώνεται η διάκριση της πολιτικής από την ποινική δικαιοδοσία, αναβαπτίζονται εντός των ΄΄υδάτων΄΄ της πολιτικής δικαιοδοσίας οι διαδικασίες του συμβιβασμού (conciliation) και της διαιτησίας (arbitrage) καταργείται η προθεσμία εφέσεως, αναγνωρίζονται οι αρχές της ελεύθερης έγγραφης ή προφορικής υπερασπίσεως κάθε πολίτη[39], καθιερώνεται η δημοσιότητα των συζητήσεων και εκδόσεως των δικαστικών αποφάσεων[40] και επιβάλλεται ανεξαιρέτως η αιτιολογία των τελευταίων[41]. Πέραν αυτού, όμως, η Εθνική Συντακτική Συνέλευση δεν τολμά να αναλάβει το δύσκολο έργο της εκ βάθρων αναθεωρήσεως των διατάξεων της ισχύουσας πολιτικής δικονομίας, αφού διατηρεί εν ισχύϊ την Ordonnance Royale του έτους 1667[42], ορίζοντας απλώς εν είδει ευχής ότι «η Πολιτική Δικονομία πρέπει να τροποποιείται συνεχώς, ώστε να γίνει απλούστερη και η απ’ αυτήν διαγραφόμενη διαδικασία ταχύτερη και λιγότερο δαπανηρή».[43]

12. Ο επαναστατικός άνεμος είναι, εντούτοις, δυνατότερος έως σαρωτικός στον τομέα της δικαστηριακής οργανώσεως, αφού ομογενοποιούνται οι δικαστικές περιφέρειες, κατοχυρώνονται οι δύο βαθμοί δικαιοδοσίας και, προς αποφυγή της αναβιώσεως των εξαιρετικών δικαιοδοσιών, καθιερώνεται ο κλειστός αριθμός (numerus clausus) των δικαιοδοτικών οργάνων, τα οποία πλέον ιεραρχούνται, όσον αφορά την πολιτική δικαιοδοσία ως ακολούθως: i) στην πρώτη βαθμίδα βρίσκονται τα ειρηνοδικεία (tribunaux de la paix) που ιδρύονται σε κάθε καντόνι και επανδρώνονται με ειρηνοδίκες (juges de la paix)[44], οι οποίοι δρουν περισσότερο ως πολίτες παρά ως δικαστές, αφού κύριο μέλημά τους είναι να συμβιβάσουν τους διαδίκους και να κρίνουν τη επίδικη διαφορά κυρίως με βάση την αρχή της επιείκειας και όχι μέσω της εφαρμογής του νόμου[45], τα οικογενειακά δικαστήρια, που εκδικάζουν τις διαφορές μεταξύ συζύγων και μεταξύ συγγενών και τα εμποροδικεία (tribunaux de commerce), τα οποία είναι τα μόνα δικαιοδοτικά όργανα που επιβίωσαν των επαναστατικών μεταρρυθμίσεων[46] και ii) στην αμέσως ιεραρχικά ανώτερη βαθμίδα τοποθετούνται τα επαρχιακά δικαιοδοτικά όργανα (tribunaux de district), τα οποία συγκροτούνται σε κάθε επαρχία (district)[47], συντίθενται από πέντε [5] εκλεγμένους δικαστές και από έναν [1] εισαγγελέα και εκδικάζουν τις διαφορές που υπάγονται στην καθ’ ύλην αρμοδιότητα τους, καθώς και τις εφέσεις κατά των αποφάσεων τόσο των ειρηνοδικείων, των εμποροδικείων και των οικογενειακών δικαιοδοτικών οργάνων όσο και άλλων γειτονικών ισόβαθμών τους περιφερειακών δικαιοδοτικών οργάνων[48] κατ’ επιλογήν των διαδίκων[49], αφού η Συντακτική Συνέλευση, από φόβο προς τη συγκεντρωμένη εξουσία των παρλαμέντων, δίστασε να ιδρύσει ανώτερα δικαιοδοτικά όργανα με ειδική καθ’ ύλην αρμοδιότητα την εκδίκαση των εφέσεων κατά των αποφάσεων των επαρχιακών δικαιοδοτικών οργάνων[50]. Τα εν λόγω δικαιοδοτικά όργανα έχουν πολύ σύντομο βίο· λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή τους η Συντακτική Συνέλευση επιθυμεί να αυξήσει το κύρος του και για αυτό ιδρύει στη θέση τους δικαιοδοτικά όργανα μεγαλύτερης περιφέρειας, τα tribunaux de département.[51]

13. Η οργάνωση των δικαστηρίων, όμως, κατά τη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου δεν σταματά στα ανωτέρω πολύ θετικά βήματα. Το επαναστατικό οργανωτικό των δικαστηρίων έργο ολοκληρώνεται θεαματικά με το νόμο της 27ης Νοεμβρίου και 1ης Δεκεμβρίου 1790, ο οποίος, επαναλαμβάνοντας εν πολλοίς την Ordonnance της 28ης Ιουνίου 1738, μετασχηματίζει το conseil des parties, που αποτελούσε μέρος του conseil du roi, σε ακυρωτικό δικαιοδοτικό όργανο, το ΄΄tribunal de cassation΄΄[52], ως τμήμα του νομοθετικού σώματος, στο οποίο ανατίθεται η διαφύλαξη του σεβασμού των νόμων και της ενότητας της νομολογίας με την περιορισμένη, σε σύγκριση με τη σημερινή, δικαιοδοσία της άρσεως της συγκρούσεως αρμοδιότητας, της εκδικάσεως των αγωγών κακοδικίας, του ελέγχου των ελαττωμάτων της δικονομικής διαδικασίας και της επαγρυπνήσεως για την ορθή εφαρμογή των κανόνων δικαίου[53].

14. Το ανωτέρω νομοθετικό έργο της επαναστάσεως, όμως, αν και εξαιρετικής ποιότητας, γίνεται ταχύτατα και σε μια περίοδο ρευστών πολιτικών καταστάσεων, γεγονός που του στοιχίζει την ίδια του τη μακροβιότητα. Από τον Οκτώβριο του έτους 1793[54], με την εγκαθίδρυση της λεγόμενης Τρομοκρατίας (Terreur), η Γαλλία ξαναζεί τις θλιβερές στιγμές του παλαιού καθεστώτος από πρόσωπα που αυτό το τελευταίο είχε επί τόσα χρόνια καταπιέσει. Το λεγόμενο Διευθυντήριο (Directoire) από τη μια τροποποιεί την Ordonnance Royale του έτους 1667[55] με τον περίφημο δικονομικό νόμο της 3 brumaire II έτους και από την άλλη προσαρμόζει δικαστήρια και δικαστές στις αιματηρές του ΄΄ορέξεις΄΄. Όλο το ανωτέρω επαναστατικό νομοθετικό έργο ΄΄καρατομείται΄΄, περιοριζόμενο σε μερικές μόνο εκ των βασικών του αρχών[56], τη στιγμή που το μέλλον και η λειτουργία του ανωτέρω καινοτόμου δικαστηριακού οικοδομήματος έχει ήδη υποθηκευτεί βάναυσα από το νόμο της 10ης Μαρτίου του έτους 1793, ο οποίος ιδρύει το λεγόμενο ΄΄επαναστατικό δικαιοδοτικό όργανο΄΄ (΄΄tribunal révolutionnaire΄΄), ανοίγοντας έτσι την κερκόπορτα της επανιδρύσεως εξαιρετικών δικαιοδοσιών και της στενής εποπτείας των τακτικών δικαιοδοτικών οργάνων από το κράτος. Ωστόσο το έργο της Εθνικής Συντακτικής Συνελεύσεως δεν πηγαίνει χαμένο· χρειάζεται απλώς κάποιον ηγέτη για να το ανασύρει από το αίμα της γκιλοτίνας και να το διηθήσει καταλλήλως προσαρμοσμένο στα εσώτερα της γαλλικής κοινωνίας. Ευτυχώς, τον βρίσκει γρήγορα στο πρόσωπο του Ναπολέοντα.

1.4. Η περίοδος της Υπατείας και της Πρώτης Αυτοκρατορίας - Οι μεταρρυθμίσεις του Ναπολέοντα Ι Βοναπάρτη[57]

15. Δέκα χρόνια περίπου μετά την πτώση της Βαστίλης, στις 14 Ιουλίου 1789, και επτά μετά την οριστική ανατροπή του βασιλικού καθεστώτος, στις 10 Αυγούστου 1792, και την έναρξη της περιόδου της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας (Première République Française), στις 22 Σεπτεμβρίου 1792, τα δεινά της Τρομοκρατίας και του Διευθυντηρίου της είναι πλέον τόσο ανυπόφορα, ώστε αναζητείται απεγνωσμένα κάποιος για να αποκαταστήσει στην ουσία του το δημοκρατικό καθεστώς έστω και με τη δύναμη των όπλων, πράγμα που το επιτυγχάνει πραξικοπηματικά ο Ναπολέων, τερματίζοντας την επαναστατική περίοδο, όταν, μετά την επιστροφή του από την Αίγυπτο, του «ανατίθεται» στις 9 Νοεμβρίου 1799[58], από τις δύο Συνελεύσεις των Πεντακοσίων (Cinq-Cents) και των Παλαιών (Anciens), η φύλαξη του Παρισιού υπό το πρόσχημα ότι η πόλη κινδυνεύει από συμμορία βασιλικών τρομοκρατών. Όντας πλέον κυρίαρχος της τάξεως στη γαλλική πρωτεύουσα, ο Ναπολέων εγκαινιάζει τη νέα περίοδο της Αποκαταστάσεως (Restauration), απαιτώντας να κηρυχθεί πρώτος Σύμβουλος στην τριμελή Υπατεία της προσωρινής κυβερνήσεως, από την οποία θέση κατορθώνει να επηρεάσει δραστικά τις διατάξεις του νέου Συντάγματος που τίθεται σε ισχύ στις 7 Φεβρουαρίου 1800, δρομολογώντας έκτοτε μεθοδικά τις εξελίξεις προς τη στέψη του ως Αυτοκράτορα της Γαλλίας το έτος 1804.

16. Ο Ύπατος και μετέπειτα Αυτοκράτωρ Ναπολέων καταργεί το Παλαιό Δίκαιο (Ancien Droit), τους ρωμαϊκούς νόμους και τα έθιμα και προχωρεί στην τακτοποίηση και στην ενοποίηση των ισχυόντων νόμων μέσω της μεθόδου της συστηματικής κωδικοποιήσεως του δικαίου κατά δικαιικούς κλάδους[59]. Με τον Ναπολέοντα αρχίζει στη Γαλλία η εποχή των θεματικών κωδίκων· οι γαλλικοί νόμοι ενοποιούνται ξεχωριστά ανά κλάδο δικαίου σε ενιαία κείμενα, τους κώδικες (codes), οι οποίοι συμπληρώνονται από διατάγματα που ρυθμίζουν τον τρόπο της εφαρμογής τους. Ειδικότερα, το 1804 συντάσσεται ο περίφημος γαλλικός Αστικός Κώδικας (Code Civil), πασίγνωστος ως Code Napoléon, και το 1806 ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας[60] (Code de Procédure Civile, τεθείς σε ισχύ από την 1.1.1807[61]), ο οποίος, ωστόσο, δεν περιλαμβάνει τόσο ρηξικέλευθες διατάξεις, αφού παραμένει επίμονα προσηλωμένος και βαθύτατα επηρεασμένος από το, όχι και τόσο επιτυχούς εμπνεύσεως, Βασιλικό Διάταγμα του έτους 1667[62]. Έτσι, από τον Ναπολέοντα και μετά, το γαλλικό νομικό σύστημα βασίζεται κυρίως στη θεματική κωδικοποίηση του δικαίου του και επηρεάζει καταλυτικά προς την κωδικοποιητική αυτήν κατεύθυνση και άλλες ευρωπαϊκές έννομες τάξεις, ερχόμενο σε άμεση αντίθεση με το αγγλοσαξονικό νομικό σύστημα που βασίζεται κυρίως στη νομολογία (case law) και λιγότερο στο νομοθετημένο δίκαιο (statute law) που παράγει.

17. Ο Ναπολέων, όμως, δεν περιορίζει τη συγκεντρωτική του διάθεση μόνο στους νόμους, αλλά την επεκτείνει και στην οργάνωση των δικαιοδοτικών οργάνων[63], τα οποία ιεραρχούνται αυστηρά ως ακολούθως: i) στη βάση εξακολουθούν να βρίσκονται τα ειρηνοδικεία (tribunaux de paix), ένα σε κάθε καντόνι, με τον ειρηνοδίκη να διατηρεί το διαιτητικό – συμβιβαστικό του ρόλο, ii) πάνω από τα ειρηνοδικεία ιδρύονται στη θέση των tribunaux de département τα πολιτικά περιφερειακά δικαιοδοτικά όργανα (tribunaux d’arrondissement)[64], ένα σε κάθε περιφέρεια (arrondissement)[65], που συντίθενται από τρεις δικαστές και δικάζουν σε πρώτο βαθμό όσες υποθέσεις εξαιρούνται από την καθ’ ύλην αρμοδιότητα των ειρηνοδικείων και σε δεύτερο βαθμό τις εφέσεις κατά των αποφάσεων των δικαιοδοτικών αυτών οργάνων[66], ενώ παράλληλα διατηρούνται ως ειδικά δικαιοδοτικά όργανα τα εμποροδικεία και τα οικογενειακά δικαστήρια και το έτος 1806 δημιουργούνται στις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις τα πρώτα Εργατοδικεία (Conseils de prud’ hommes)[67] για την εκδίκαση των διαφορών μεταξύ εργοδοτών και εργατών[68], iii) γρήγορα γίνεται αντιληπτό το άτοπο που δημιουργείται από την εκδίκαση των εφέσεων των περιφερειακών πρωτοδικείων από γειτονικά ισόβαθμα τους δικαιοδοτικά όργανα και για το λόγο αυτόν προσπερνιέται ο βιωματικός φόβος των παρλαμέντων και κατά τη διάρκεια της τριμελούς Υπατείας ιδρύονται ως δευτεροβάθμια δικαιοδοτικά όργανα τα εφετεία αρχικά με την ονομασία ΄΄tribunaux d’appel΄΄[69] και στη συνέχεια με την ονομασία ΄΄Cours d’appel΄΄[70], τα οποία εκδικάζουν τις εφέσεις μόνο κατά των αποφάσεων των tribunaux civils[71] και των εμποροδικείων και iv) στην κορυφή της δικαστηριακή πυραμίδας τοποθετείται το γαλλικό ακυρωτικό μετονομασμένο σε Cour de cassation διαθέτοντας, εκτός των αρμοδιοτήτων που είχε κατά τη διάρκεια της επαναστάσεως, και πειθαρχική εξουσία επί του συνόλου του δικαστικού σώματος[72]. Πέραν όλων των ανωτέρω, κατά την περίοδο της Υπατείας καταργείται με το νόμο της 27 Ventôse του έτους VIII το σύστημα εκλογής των δικαστών που είχε καθιερωθεί κατά την επαναστατική με το νόμο της 16ης–24ης Αυγούστου 1790 και πλέον οι δικαστές διορίζονται στο αξίωμά τους, εφόσον έχουν προετοιμαστεί και καταρτισθεί κατάλληλα για την άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων τους.[73]

18. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα ανωτέρω, ο Ναπολέων προχωρεί στη μεταρρύθμιση του γαλλικού δικονομικού και δικαστηριακού τοπίου, τροποποιώντας με εργαλεία της επαναστάσεως τη διαρρύθμιση που αυτό είχε κατά την περίοδο της βασιλείας, συνδυάζει, δηλαδή, τις αρχές που έθεσε η γαλλική επανάσταση με τη νομοθεσία και την τυπική νομική ΄΄διακόσμηση΄΄ του Παλαιού Καθεστώτος, πράγμα που καθίσταται ολοφάνερο από τα εξής ενδεικτικά σημεία: i) κωδικοποιείται το αστικό δικονομικό δίκαιο, αλλά διατηρείται σε ισχύ το βασιλικό περιεχόμενό του, ii) επιβάλλεται η αιτιολογία των δικαστικών αποφάσεων, αλλά ορίζεται ότι αυτές θα εκδίδονται πλέον στο όνομα του Αυτοκράτορα και όχι στο όνομα του γαλλικού λαού, iii) το ακυρωτικό και τα εφετεία ενισχύονται θεσμικά, αλλά μετονομάζονται από ΄΄tribunaux΄΄ σε ΄΄cours΄΄ (Cour de cassation και Cours d’ appel) και οι αποφάσεις τους αποδίδονται πλέον με τον όρο ΄΄arrêts΄΄, όπως, δηλαδή, κι εκείνες των παρλαμέντων, και iv) αναβιώνει η θέση του καγκελάριου υπό την ειδικότερη ονομασία του ΄΄Μέγα Δικαστή΄΄ (‘Grand Juge’) ο οποίος από τη θέση του προέδρου του ακυρωτικού επιβλέπει τα κατώτερα δικαιοδοτικά όργανα και έχει το δικαίωμα επιβολής λογοκρισίας και πειθαρχίας στους κατώτερους ιεραρχικά δικαστές. Ο Ναπολέων επιστρατεύει, λοιπόν, τη στρατηγική του διορατικότητα και συναρμόζει διαλεκτικά δύο κόσμους που μέχρι πρότινος φάνταζαν ασυμβίβαστοι· με τον τρόπο αυτό, ασχέτως του αν παράλληλα ικανοποιεί και τις προσωπικές του ΄΄καισαρικές΄΄ φιλοδοξίες, κληροδοτεί στο γαλλικό λαό ένα σύστημα απονομής δικαιοσύνης αφενός απαλλαγμένο από τις αδικίες του παρελθόντος και αφετέρου περισσότερο προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις ταξικές εντάσεις της γαλλικής κοινωνίας, συνδυασμός που οδηγεί στην ευρύτερη αποδοχή του και συνακόλουθα προεξοφλεί τη μακροημέρευσή του.

1.5. Από τον Ναπολέοντα Ι στη μεγάλη συνταγματική μεταρρύθμιση του οργανισμού των δικαστηρίων το έτος 1958 και στη θέση σε ισχύ του νέου γαλλικού Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας το έτος 1976

19. Μετά τη ναπολεόντεια μεταρρύθμιση, το γαλλικό δικαιοδοτικό σύστημα μένει σχεδόν απαράλλαχτο για μια περίοδο περίπου εκατόν πενήντα [150] ετών, παρά το γεγονός σημαντικών ανακατατάξεων ακόμη και σε πολιτειακό επίπεδο[74]. Μόνες εξαιρέσεις αποτελούν ορισμένες ενδιάμεσες αποσπασματικές, ειδικού περιεχομένου και περιορισμένου εύρους παρεμβάσεις του Γάλλου νομοθέτη που αποσκοπούν κυρίως στην προσαρμογή των στατικών νομοθετικών διατάξεων στη δυναμική εξέλιξη της γαλλικής κοινωνίας, όπως για παράδειγμα, όσον αφορά το αστικό δικονομικό δίκαιο, ο νόμος της 2ας Ιουνίου 1841 που τροποποίησε τα άρθρα 673 επ. ACPC για την αναγκαστική κατάσχεση ακινήτων, ο νόμος 21ης Μαΐου 1858 που τροποποίησε τα άρθρα 749 επ. ACPC για τη διαδικασία κατατάξεως, ο νόμος της 22ας Ιουλίου 1867 περί καταργήσεως της προσωρινής κρατήσεως και ο νόμος της 13ης Μαρτίου 1922 περί δικονομικών προθεσμιών[75] και ο νόμος – διάταγμα της 30ης Οκτωβρίου 1935 ο οποίος επιφέρει και τις πρώτες πιο ριζικές αλλαγές στην επ’ ακροατηρίου διαδικασία, ενισχύοντας το ρόλο του δικαστή με την κατάργηση της ερημοδικίας, την αναδιοργάνωση της αποδεικτικής διαδικασίας και την απλοποίηση των άχρηστων τυπικοτήτων, ενώ το έτος 1937 εισάγεται για πρώτη φορά στη Γαλλία η διαδικασία της διαταγής πληρωμής.[76]

20. Όσον αφορά τον οργανισμό των δικαστηρίων[77], νομοθετικές παρεμβάσεις γίνονται με: το βασικό για το γαλλικό οργανισμό των δικαστηρίων νόμο της 20ης Απριλίου 1819 υπό τον τίτλο ΄΄Νόμος περί της οργανώσεως της δικαιοδοτικής λειτουργίας και της διοικήσεως της δικαιοσύνης΄΄, το νόμο της 1ης Απριλίου 1837 περί ερμηνείας του νόμου από τα δικαιοδοτικά όργανα υπό τον έλεγχο του ακυρωτικού, το νόμο της 11ης Απριλίου 1838 περί αρμοδιότητας των πολιτικών δικαιοδοτικών οργάνων, τους νόμους της 25ης Μαΐου 1838, της 2ας Μαΐου 1855 και της 12ης Ιουλίου 1905 περί ειρηνοδικείων οι οποίοι περιέχουν ταυτόχρονα και σπουδαίες δικονομικές διατάξεις, το νόμο της 3ης Μαρτίου περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων, τους νόμους της 20ης Ιανουαρίου 1851 και της 10ης Ιουλίου 1901 περί δικαιωμάτων πενίας, το νόμο της 30ης Αυγούστου 1883 περί οργανισμού των δικαστηρίων, το νόμο της 12ης Ιουλίου 1905 περί ειρηνοδικείων, το νόμο της 27ης Μαρτίου 1907 περί εργατοδικείων, το νόμο της 28ης Απριλίου 1919 περί οργανισμού των δικαστηρίων[78], το νόμο της 17ης Ιουνίου 1938 περί δημιουργίας του τμήματος εργατικών διαφορών (chambre sociale) του γαλλικού ακυρωτικού, το διάταγμα της 4ης Δεκεμβρίου 1944 περί συστάσεως των δικαιοδοτικών οργάνων αγροτικών μισθώσεων[79] και το νόμο της 24ης Οκτωβρίου 1946 περί ιδρύσεως των δικαιοδοτικών οργάνων κοινωνικών ασφαλίσεων.[80]

21. Μια δεκαετία, όμως, περίπου μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, εκτός του ότι έχουν ήδη συσσωρευθεί στο πέρασμα ενάμιση αιώνα και πλέον πλείστες όσες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, η γαλλική κοινωνία έχει εξελιχθεί και συνεχίζει να αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς· οι δημογραφικές διαφοροποιήσεις και ανακατατάξεις, οι τεχνολογικές καινοτομίες, ιδιαίτερα στον τομέα των μεταφορών και των επικοινωνιών, η αύξηση και η γέννηση νέου είδους διαφορών που άγονται ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων καθιστούν απαραίτητη την ανακατανομή του δικαστηριακού χάρτη της χώρας, ο οποίος σε γενικές γραμμές εξακολουθεί να συμπίπτει με το διοικητικό. Έτσι, με βάση τη συνταγματική μεταρρύθμιση του έτους 1958[81], i) καταργούνται τα ειρηνοδικεία και στη θέση τους ιδρύεται το αντίστοιχο των ελληνικών μονομελών πρωτοδικείων[82], ήτοι τα λεγόμενα tribunaux d’instance, ένα ανά κάθε διαμέρισμα (arrondissement), ii) τα μέχρι πρότινος πολιτικά περιφερειακά δικαιοδοτικά όργανα (tribunaux d’arrondissement), μετονομάζονται σε ΄΄tribunaux de grande instance΄΄ (το αντίστοιχο των ελληνικών πολυμελών πρωτοδικείων), και ιδρύεται ένα ανά κάθε τμήμα (département), iii) διατηρούνται με ορισμένες τροποποιήσεις ως εξειδικευμένα πρωτοβάθμια δικαιοδοτικά όργανα, τα εμποροδικεία, τα εργατοδικεία, τα δικαιοδοτικά όργανα αγροτικών μισθώσεων και τα δικαιοδοτικά όργανα κοινωνικών ασφαλίσεων, iv) αυξάνεται η αρμοδιότητα των δευτεροβάθμιων δικαιοδοτικών οργάνων, τα οποία πλέον εκδικάζουν και τις εφέσεις κατ’ αποφάσεων των εξειδικευμένων πρωτοβάθμιων δικαιοδοτικών οργάνων, ενώ νέα εφετεία ιδρύονται σε περιοχές που παρουσιάζουν αύξηση της δικαστηριακής δραστηριότητας, όπως στις πόλεις Reims, Metz και Versailles και v) διατηρείται ως ανώτατο πολιτικό δικαιοδοτικό όργανο το γαλλικό ακυρωτικό. Τέλος, ομοίως με θεμέλιο τη συνταγματική μεταρρύθμιση του έτους 1958 και με μια σειρά διαταγμάτων με ημερομηνία 22.12.1958, αναδιοργανώνεται το καθεστώς του δικαστικού σώματος[83] και των βοηθητικών προσώπων της δικαιοσύνης[84], ενώ ο νόμος 71-1130 της 31ης Δεκεμβρίου 1971[85] ενοποιεί τα διαφορετικά είδη δικηγόρων[86], γεφυρώνοντας ταυτόχρονα το χάσμα που υπήρχε μέχρι πρότινος μεταξύ του δικαστικού τομέα και των νομικών επαγγελμάτων.[87]

22. Όπως η γαλλική κοινωνία και οι ανάγκες της άλλαξαν το δικαστηριακό χάρτη της χώρας από το έτος 1958 και εντεύθεν, κατά τον ίδιο τρόπο οδήγησαν και στην εκ βάθρων αναδιοργάνωση, την ουσιαστική ανανέωση και τον αναγκαίο εκσυγχρονισμό του γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για την εκ νέου νομοθετική διαμόρφωση και σφυρηλάτησή του. Με το διάταγμα της 13ης Οκτωβρίου 1965, όπως αυτό τροποποιείται από το διάταγμα της 7ης Δεκεμβρίου 1967, εισάγεται πειραματικά σε ορισμένα εφετεία και πολυμελή πρωτοδικεία ο θεσμός του εισηγητή δικαστή (procédure de mise en état – conseiller de la mise en état - juge de la mise en état)[88], εξέλιξη που προοικονομεί τη ριζική μεταρρύθμιση που μέλλει σύντομα να ακολουθήσει στο πεδίο του εν στενή εννοία γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου και με το νόμο της 3ης Ιουλίου 1967 δημιουργούνται τα μεικτά τμήματα (chambres mixtes) του γαλλικού ακυρωτικού. Μετά τα γεγονότα του Μάη του 1968, τα οποία ήταν το αποκορύφωμα μεταπολεμικών ιδεολογικών και πολιτικών ζυμώσεων, έγινε πλήρως κατανοητό ότι έπρεπε ταχέως να αναπλασθούν εκτεταμένα και ουσιωδώς πολλοί τομείς της γαλλικής κρατικής δραστηριότητας με άξονα την οικοδόμηση ενός προστατευτικού πλαισίου για τους αδύναμους ιδιώτες μέσω της ενισχύσεως της κρατικής παρεμβάσεως και ελέγχου, όπου και όπως αυτό θα κρινόταν αναγκαίο κυρίως μέσω χαλαρώσεως του συζητητικού και της συνακόλουθης επιτάσεως του ανακριτικού συστήματος στην πολιτική δίκη[89].

23.[90] Η διαδικασία του ουσιαστικού εκσυγχρονισμού του γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου αρχίζει, λοιπόν, να τίθεται σε κίνηση, μαζί και με άλλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, το έτος 1969[91], υπό την Προεδρία του Georges Pompidou[92] με τη σύσταση Συντακτικής Επιτροπής με Πρόεδρο τον J. Foyer[93]. Το έργο της επιτροπής αυτής περιλήφθηκε στα υπ’ αριθμόν 71-740/9.9.1971, 72-684/20.7.1972, 72-788/28.8.1972 και 73-1122/17.12.1973 διατάγματα με τα οποία θεσπίστηκαν τέσσερα διαδοχικά συμπαγή πλέγματα διατάξεων προορισμένων ν’ αποτελέσουν το σώμα του ΄΄Nouveau Code de Procédure Civile΄΄, δηλαδή, του ΄΄Νέου Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας΄΄[94]. Ο νέος αυτός Κώδικας, που αποτέλεσε το ρυθμιστικό αντικείμενο του υπ’ αριθμόν 75-1123/5.12.1975 διατάγματος και άρχισε να ισχύει από την 1η Ιανουαρίου του έτους 1976, περιλάμβανε όλα τα κεφάλαια της ισχύουσας γαλλικής πολιτικής δικονομίας[95], πλην εκείνων της αναιρετικής και ορισμένων ειδικών διαδικασιών, της διαιτησίας και της αναγκαστικής εκτελέσεως, κεφάλαια που ενσωματώθηκαν σταδιακά στο σώμα του εν λόγω Κώδικα με μεταγενέστερες νομοθετικές παρεμβάσεις[96].

24. Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου αυτού κώδικα είναι[97]: i) η μείωση της προφορικότητας και η συνακόλουθη ενίσχυση του έγγραφου χαρακτήρα της διαδικασίας, ii) η ανανέωση της διαδικασίας λήψεως ασφαλιστικών μέτρων με τη θέσπιση της κοινής αιτήσεως (requête conjointe), τη μονομελή σύνθεση του δικαιοδοτικού οργάνου κατά την εκδίκασή τους (juge unique) και τις νέες διατάξεις για τις επ’ αναφορά και κατ’ αίτησιν διαταγές (ordonnances de référé et ordonnances sur requête), iii) η πλήρης αναδιοργάνωση των ενστάσεων, της συζητήσεως της υποθέσεως, καθώς και της εκδόσεως και της εκτελέσεως της δικαστικής αποφάσεως, iv) η ενίσχυση του ανακριτικού συστήματος μέσω της ουσιαστικής ενδυναμώσεως του ρόλου του δικαστή ιδίως στα πλαίσια της αποδεικτικής διαδικασίας, ώστε τα όρια μεταξύ συζητητικού και ανακριτικού συστήματος να τέμνονται πλέον περιγραφικά από τη φράση «οι διάδικοι ενεργούν για την προάσπιση των ατομικών τους συμφερόντων και ο δικαστής για την προάσπιση του γενικού συμφέροντος» εξέλιξη που επισφραγίζεται και από v) την εισαγωγή του θεσμού του εισηγητή δικαστή στο πλαίσιο της αποδεικτικής διαδικασίας ενώπιον των πολυμελών πρωτοδικείων και των εφετείων.

1.6. Οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις του γαλλικού συστήματος απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης μετά το έτος 1976

25. Μετά τη συνταγματική μεταρρύθμιση του έτους 1958, η γαλλική δικαστηριακή οργάνωση δεν παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές[98]: με το νόμο της 30ης Δεκεμβρίου του έτους 1977 καθιερώνεται η δωρεάν απονομή της πολιτικής και διοικητικής δικαιοσύνης και καταργούνται τα κάθε είδους δικαστικά ένσημα (les droits de timbre, d'enregistrement, les redevances des greffes), με τα Διατάγματα της 16ης Μαρτίου 1978 κωδικοποιείται ο Οργανισμός των Δικαστηρίων (Code de l'Organisation Judiciaire – COJ)[99], το έτος 1979 τροποποιείται ο οργανισμός των Εργατοδικείων τα οποία γενικεύονται σε όλη τη γαλλική Επικράτεια, με το νόμο της 10ης Ιουλίου 1991, που τροποποιήθηκε πρόσφατα κατά το έτος 1998, σταθεροποιείται[100] ο θεσμός της νομικής βοήθειας (aide juridique), η οποία αποσκοπεί στην εξασφάλιση της προσβάσεως στη δικαιοσύνη σε άτομα μειωμένων εισοδημάτων, ενώ η τελευταία λέξη του Γάλλου νομοθέτη, όσον αφορά την πολιτική δικαστηριακή οργάνωση, ειπώθηκε πολύ πρόσφατα, με τον L.2002-1138/9.9.2002 που ίδρυσε τα δικαιοδοτικά όργανα εγγύτητας (juridictions de proximité). Τέλος, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι επίκειται στο προσεχές μέλλον νέα ριζική αναδιάρθρωση του γαλλικού δικαστηριακού χάρτη (projet de réforme de la carte judiciaire).

26. Τα ίδια κατά βάση ισχύουν και στο πεδίο του αστικού δικονομικού δικαίου. Μετά τη θέση σε ισχύ του νέου Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας την 1.1.1976, οι σημαντικότερες εξελίξεις είναι η θεσμοθέτηση του συμβιβασμού (institutionnalisation de la conciliation) με το διάταγμα της 20ης Μαρτίου 1978 και η μετέπειτα αναμενόμενη συμπλήρωση του νέου αυτού Κώδικα με τα κεφάλαια i) της αναιρετικής διαδικασίας με τους νόμους της 12ης Ιουλίου 1978 και της 3ης Ιανουαρίου 1979 και το υπ’ αριθμόν 79-941/7.11.1979 εκτελεστικό αυτών Διάταγμα, ii) της διαιτησίας με το υπ’ αριθμόν 80-354/14.5.1980 διάταγμα iii) της αναγκαστικής εκτελέσεως επί κινητών πραγμάτων με τον υπ’ αριθμόν 91-650/9.7.1991 νόμο και το εκτελεστικό αυτού υπ’ αριθμόν 92-755/31.7.1992. διάταγμα, οι διατάξεις των οποίων δεν έχουν, όμως ακόμη κωδικοποιηθεί παρά τη σχετική πρόβλεψη που υπάρχει στο άρθρο 96 L. 91-650/9.7.1991[101]. Τέλος, ο Γάλλος νομοθέτης, ακολουθώντας την εξέλιξη της τεχνολογίας και τολμώντας να αναδομήσει τη ρύθμιση ενός εκ των σπουδαιότερων αποδεικτικών μέσων, διευθέτησε, με τις διατάξεις των άρθρων 1316-1 έως 1316-4 CC[102], το ζήτημα της αποδεικτικής δύναμης των ηλεκτρονικών εγγράφων, καθώς και το κρίσιμο θέμα της ηλεκτρονικής υπογραφής[103], επίκειται δε η συμπλήρωση του νέου γαλλικού Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και με το κεφάλαιο περί της αναγκαστικής εκτελέσεως επί ακινήτων για την οποία εξακολουθούν μέχρι σήμερα ισχύοντα τα άρθρα 673 – 779 του παλαιού Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας του 1806, πράγμα που καθιστά εκ των πραγμάτων αναγκαία τη χρήση του επιθέτου ΄΄nouveau΄΄ μπροστά από τον Κώδικα του έτους 1976, προκειμένου να καθίσταται κάθε φορά σαφές σε ποιον εκ των δύο κωδίκων γίνεται αναφορά.[104] [105] [106] [107]

2. Η ιστορική αλληλεπίδραση μεταξύ γαλλικού και ελληνικού αστικού δικονομικού δικαίου [108]

2.1. Οι αρχαιοελληνικές βάσεις του επαναστατικού και σύγχρονου γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου

27. Όπως λέγεται συχνά, από την ελληνική επανάσταση του έτους 1821 και εντεύθεν το ελληνικό αστικό δικονομικό οικοδόμημα κτίστηκε με κυριότερη βάση το αντίστοιχο γαλλικό πρότυπο, γεγονός που είναι σήμερα ιστορικά και νομικά αδιαμφισβήτητο και γενικώς παραδεκτό. Ωστόσο, εκείνο που έχει μεγαλύτερη ιστορική και νομική αξία και συχνά παραβλέπεται είναι ότι το γαλλικό αστικό δικονομικό δίκαιο, όπως διαμορφώθηκε ιδίως κατά τη γαλλική επανάσταση και εξελίχθηκε μετέπειτα επηρεάζοντας ισχυρά με τη συγκεκριμένη διαμόρφωσή του και τον αντίστοιχο ελληνικό δικαιικό κλάδο, περιείχε i) πολλά στοιχεία αμιγώς γαλλικής εμπνεύσεως τα οποία τα συνδύασε επιτυχώς με ii) τα εξειδικευμένα πρακτικά μέσα της ρωμαϊκής νομικής επιστήμης με, θέτοντάς τα, όμως, αμφότερα σε δυναμική περιστροφή γύρω από το iii) δημοκρατικό δικονομικό πυρήνα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Αναλυτικότερα:

28. Η αναβίωση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού στη Δύση ξεκινά με αργό ρυθμό μετά την άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας από τους Φράγκους το έτος 1204 και επιταχύνεται μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους το έτος 1453 και τη συνεπεία αυτής οριστική πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, όταν βυζαντινοί λόγιοι εγκαθίστανται αρχικά στην Ιταλία και μετά και στην υπόλοιπη δυτική Ευρώπη, διδάσκοντας την ελληνική γλώσσα, καθώς και τις φιλοσοφικές και τις εν γένει επιστημονικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων. Η αναβίωση αυτή εκφράζεται κατά το 14ο-16ο αιώνα πρώτα και κύρια στην τέχνη και στις θετικές επιστήμες μέσω του φιλοσοφικού, επιστημονικού, φιλολογικού και καλλιτεχνικού κινήματος της Αναγεννήσεως (Renaissance) με φορέα την ανερχόμενη τότε στην Ευρώπη αστική τάξη και ολοκληρώνεται με την έκφρασή της και στις θεωρητικές επιστήμες, μεταξύ των οποίων και οι πολιτικές και οι νομικές τοιαύτες, κατά το 17ο-18ο αιώνα μέσω της οικονομικής, κοινωνικής, επιστημονικής, πολιτικής και γενικότερης ιδεολογικής κινήσεως του Διαφωτισμού (ή του Αιώνα των Φώτων, du Siècle des Lumières), είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο Μοντεσκιέ (Montesquieu), ένας από τους Γάλλους διαφωτιστές που επηρέασαν έντονα με τις ιδέες τους τη διατύπωση των διατάξεων των γαλλικών επαναστατικών συνταγμάτων, στο γνωστότερο ίσως έργο του που δημοσίευσε το έτος 1748, το πνεύμα των Νόμων (L’esprit des lois), περιέλαβε και συγκριτική μελέτη πολλών θεσμών της αρχαιότητας ως την εποχή του.[109]

29. Η βαθύτατη αρχαιοελληνική επιρροή των μύχιων γνωρισμάτων του γαλλικού συστήματος απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης είναι, σε συνδυασμό και με όσα έχουν ήδη αναφερθεί ανωτέρω, γεγονός πασιφανές και ευχερώς διαπιστώσιμο. Οι δομικές και λειτουργικές δικονομικές αρχές του γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου που σμιλεύτηκαν κατά τη διάρκεια της γαλλικής επαναστάσεως, όπως η υποχρεωτική προσφυγή στη δικαιοσύνη για την επίλυση των διαφορών των πολιτών και η συνεπεία αυτής απαγόρευση της αρνησιδικίας, η παροχή από την πολιτεία έννομης προστασίας σε όλους, η αρχή της δημοσιότητας των δικών, η αρχή της μυστικότητας της διασκέψεως (ψηφοφορίας) των δικαστών, η αρχή του δεδικασμένου, η αρχή της ισότητας των διαδίκων, η μη αναγνώριση της ισότητας στην παρανομία, η αρχή της εκατέρωθεν ακροάσεως των διαδίκων, η αρχή του να μη δικάζεται κανείς χωρίς να ακουστεί, η αρχή της τηρήσεως της προδικασίας, ο συνδυασμός κατηγορικού (ανακριτικού) και συζητητικού συστήματος, ο συνδυασμός του εγγράφου της διαδικασίας κυρίως στην προδικασία και της προφορικότητας κυρίως στο ακροατήριο, η αρχή της αμεσότητας της διεξαγωγής της δίκης, η αρχή της καλής πίστεως των διαδίκων, είναι όλες ανεξαιρέτως αρχές που διέπουν από την αρχή μέχρι το τέλος της την αρχαία αττική δίκη, είναι αρχές της ανθρωποκεντρικής αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στη δικονομική τους έκφανση που για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν στην πράξη μέσω του αθηναϊκού δημοκρατικού πολιτεύματος[110] και στη συνέχεια μέσω των κινημάτων της Αναγεννήσεως και του Διαφωτισμού γονιμοποίησαν και σημάδεψαν ανεξίτηλα και τη δυτική πολιτειακή δομή και δικονομική σκέψη.

30. Με αυτές, λοιπόν, τις αρχαιοελληνικές του βάσεις είναι που το επαναστατικό γαλλικό πρότυπο επηρέασε έντονα στη συνέχεια το ελληνικό αστικό δικονομικό δίκαιο και ως εκ τούτου δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ως συμπέρασμα ότι όσες βασικές δικονομικές αρχές σφυρηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια της γαλλικής επαναστάσεως και στη συνέχεια κληροδοτήθηκαν από το γαλλικό αστικό δικονομικό δίκαιο στο ελληνικό συνιστούν ένα πολύτιμο αντιδάνειο των αρχαιοελληνικών δημοκρατικών δικονομικών αρχών, όπως αυτές διαπλάστηκαν και προσαρμόστηκαν από τους εκπροσώπους του γαλλικού διαφωτισμού στο τύπο, τις ανάγκες και την πραγματικότητα της επαναστατικής γαλλικής κοινωνίας. Συνεπώς, η ιστορική κρισιμότητα και η νομική χρησιμότητα της εκ μέρους των απελευθερωμένων Ελλήνων υιοθετήσεως κατά μεγάλο ποσοστό του γαλλικού αστικού δικονομικού προτύπου δεν συνίσταται τόσο στην εισαγωγή εντελώς πρωτότυπων και πρωτόγνωρων δικονομικών κανονιστικών στοιχείων στην ελληνική έννομη τάξη, αλλά στο γεγονός ότι η ιστορική αυτή συγκυρία βοήθησε το ελληνικό σύστημα απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης να επανασυνδεθεί και να επιστρέψει στις ρίζες του ταχύτερα και περισσότερο προσαρμοσμένο στη νέα παγκόσμια πραγματικότητα.

2.2. Οι κυριότεροι λόγοι της επιδράσεως του επαναστατικού γαλλικού αστικού δικονομικού δικαίου στο νεοελληνικό αστικό δικονομικό δίκαιο

31. Με βάση όσα αναφέρθηκαν αμέσως παραπάνω, συνάγεται ότι ένας από τους βασικούς λόγους που ώθησαν το επαναστατημένο και στη συνέχεια απελευθερωθέν ελληνικό έθνος να ακολουθήσει κυρίως το γαλλικό αστικό δικονομικό πρότυπο είναι i) η σε μεγάλο βαθμό συμβατότητα των αρχών του με την ελληνική φιλοσοφική σκέψη και ιδιοσυγκρασία. Ωστόσο μόνο η συνδρομή του λόγου αυτού δεν θα ήταν αρκετή για να υποστηρίξει και να εξηγήσει επαρκώς την έντονη στροφή των νεοελλήνων προς τη γαλλική νομική σκέψη· είναι αναμφισβήτητα και λόγοι ιστορικοί και κοινωνικοί που βοήθησαν καταλυτικά προς την εξέλιξη αυτή, όπως κυρίως ii) το γεγονός της ακτινοβολίας της Γαλλίας του Ναπολέοντα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ως υπόδειγμα ενός κράτους δημοκρατικού και φιλελεύθερου που είχε κατορθώσει να οικοδομήσει σταθερές κρατικές δομές και συνακόλουθα ισχυρά δικαιικά θεμέλια και iii) η μεγαλύτερη εξοικείωση της ελληνικής άρχουσας τάξεως που κυβερνούσε τότε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος με τη γαλλική γλώσσα και το γαλλικό πολιτισμό.[111]

32. Ο δυναμικός συνδυασμός των ανωτέρω συνιστωσών οδηγεί, στην προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες και στα τοπικά έθιμα της τότε ελληνικής κοινωνίας, καθώς και στην εδαφική διαμόρφωση του νέου κράτους σταθερή και αποκλειστική επιλογή του γαλλικού αστικού δικονομικού προτύπου τόσο με το ψήφισμα της 30ης Απριλίου 1822 ΄΄περί δικαστηρίων΄΄ όσο και με τα Ψηφίσματα ΙΘ΄ της 15ης Δεκεμβρίου 1828 ΄΄Περί τοῦ Διοργανι-σμοῦ τῶν Δικαστηρίων΄΄ και 152 της 15/27ης Αυγούστου 1830 του Κυβερνήτη, Ιωάννη Καποδίστρια, γαλλική αποκλειστικότητα που μετριάζεται, όμως, από την εισδοχή γερμανικών αστικών δικονομικών κανονιστικών στοιχείων στην ελληνική έννομη τάξη αφενός με τα Διατάγματα της 2/14 Φεβρουαρίου 1834 περί Οργανισμού των Δικαστηρίων και Συμβολαιογραφείων και της 2/14 Απριλίου 1834 περί Πολιτικής Δικονομίας του Μάουρερ και αφετέρου με νέο ισχύοντα ελληνικό Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, ο οποίος απετέλεσε το έργο μιας ομάδας εξεχόντων Ελλήνων νομικών γερμανικής κυρίως παιδείας.

2.3. Τα προπύργια της γαλλικής επιρροής στο ισχύον ελληνικό αστικό δικονομικό δίκαιο

33. Οι ως άνω γερμανικές παρεμβάσεις αν και είχαν ασφαλώς ως αποτέλεσμα να μετριαστεί αρκετά η παρουσία του γαλλικού προτύπου στο ελληνικό αστικό δικονομικό δίκαιο, μολοταύτα η επίδραση της γαλλικής δικονομικής σκέψεως στο σημερινό ελληνικό σύστημα απονομής της πολιτικής δικαιοσύνης εξακολουθεί να παραμένει ισχυρότατη με κυριότερα παραδείγματα[112]: α) τη διάκριση των δικαιοδοσιών σε πολιτική και διοικητική, β) τη διάκριση της δικαιοδοσίας των πολιτικών δικαιοδοτικών οργάνων σε αμφισβητούμενη και εκούσια, γ) την πρόβλεψη δύο βαθμών δικαιοδοσίας, δ) τον καθορισμό των υποκειμενικών ορίων του δεδικασμένου, ε) την άσκηση παρεμβάσεως, στ) τον τύπο και τη δομή των αποφάσεων[113], ζ) τη λειτουργία του ανωτάτου ακυρωτικού ως δικαιοδοτικού οργάνου επιφορτισμένου με την εξασφάλιση της ορθής εφαρμογής του νόμου και την ενότητα της παραγόμενης νομολογίας, η) τη ρύθμιση των ενδίκων μέσων της τριτανακοπής και της αναιρέσεως[114], θ) τη διαδικασία των ασφαλιστικών (προσωρινών) μέτρων[115] και ι) τη ρύθμιση της αναγκαστικής εκτελέσεως ως μιας εξωδικαστικής διαδικασίας, της οποίας οι πράξεις εκτελούνται από τον δικαστικό επιμελητή και όχι από το δικαιοδοτικό όργανο.